ضرورت توجه به علم دینی
استقلال علمی در گرو، عدم وابستگی علمی و تولید نظریه‌های علمی بومی و دینی است و در این راستا هرگونه کوتاهی و اهمال، مذموم است و بر خلاف فرمان صریح قرآن کریم «واعدوا لهم...» می‌باشد؛ بنابراین، علوم انسانی اگر با پیش فرض‌های متضاد با توحید و خداباوری باشد، می‌تواند از مصادیق سلطه کفار محسوب شود؛ بنابراین لازم است مسلمانان تدابیری اتخاذ نمایند تا زمینه این سلطه را از بین ببرند. یکی از راه‌کارهای ایجاد مانع بر سر راه سلطه علمی‌کفار و غیرمسلمانان بر مسلمانان، تولید علم دینی است.
تعداد کلمات 1071/ تخمین زمان مطالعه 6 دقیقه
طراحی علم دینی نیاز چندانی به استدلال ندارد؛ اما در‌عین‌حال می‌توان دلایلی برای آن اقامه نمود. قرآن کریم در آیه «الذین یتخذون الکافرین اولیاء من دون المؤمنین أیبتغون عندهم العزة فإن العزه لله جمیعا» (نساء: ۱۳۹) و نیز «و لن یجعل الله للکافرین على المؤمنین سبیلا» (نساء: ۱۴۱) در تعامل مسلمانان با کفار، به این نکته توجه نموده است که هرگونه سلطه کفار بر مسلمانان ممنوع بوده، مسلمانان را از ایجاد زمینه تسلط کفار بر حذر داشته است.[1]
همان‌گونه که استقلال و تمامیت ارضی در گرو استقلال سیاسی، نظامی و... است، استقلال علمی نیز در‌گرو، عدم وابستگی علمی و تولید نظریه‌های علمی بومی و دینی است و در این راستا هرگونه کوتاهی و اهمال، مذموم است و بر خلاف فرمان صریح قرآن کریم «واعدوا لهم...» می‌باشد؛ بنابراین، علوم انسانی اگر با پیش فرض‌های متضاد با توحید و خداباوری باشد، می‌تواند از مصادیق سلطه کفار محسوب شود؛ بنابراین لازم است مسلمانان تدابیری اتخاذ نمایند تا زمینه این سلطه را از بین ببرند. یکی از راه‌کارهای ایجاد مانع بر سر راه سلطه علمی‌کفار و غیرمسلمانان بر مسلمانان، تولید علم دینی است.
بیشتر بخوانید: چرایی طرح بحث علم دینی در ایران
توجه به علم دینی، همواره دغدغه عالمان دینی، نخبگان تحول‌گرا و مصلحان اجتماعی بوده است. با بروز برخی رخدادها توجه به این مهم، شدت بیشتری به خود گرفته، یافته‌های جدیدتری را به ظهور رسانده است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و نیز مواضع غیررسمی‌و ارشادی حضرت امام به ایشان در 23/3/1359 رسما فرمانی مبنی بر تشکیل ستاد انقلاب فرهنگی به منظور اسلامی‌ساختن علوم در دانشگاه‌ها صادر نمودند. پس از امام خمینی (ره)، رهبری معظم انقلاب (دام ظله) نیز در قالب‌های متفاوت، از جمله نهضت نرم‌افزاری، جنبش نرم‌افزاری، کرسی‌های نقد و نوآوری و نظریه‌پردازی، همواره بر ضرورت و اهمیت این کار تأکید داشته‌اند. متفکران متعددی نیز بر این نکته اذعان داشته‌اند و خود به موضوع علوم اسلامی پرداخته، در این راستا اقداماتی نیز انجام داده‌اند. شاید بتوان از آیت‌الله مصباح به‌عنوان یکی از پرچمداران این تفکر نام برد که دیدگاه خاصی در این باره دارد.[2] حضرت آیت‌الله جوادی آملی نیز در چندین اثر خود به موضوع علم دینی پرداخته‌اند و نظریه‌ای را در این زمینه اعلام کرده‌اند.[3] دکتر گلشنی نیز در کتاب از علم سکولار تا علم دینی و نیز دکتر خسرو باقری در کتاب هویت علم دینی و دیگران به این موضوع پرداخته‌اند که از حوصله این نوشتار خارج است؛ بنابراین نمی‌توان از ضرورت توجه به چنین مباحثی شانه خالی کرد.
جامعه‌شناسان علم و معرفت نیز معتقدند: مبانی متفکران و نظریه‌پردازان که برآمده از محیط اجتماعی آنان است، بر اندیشه و نظریه‌های آنان مؤثر است.[4] بنابراین دین که از اساسی‌ترین مبانی متفکران مسلمان است، على‌القاعده باید بر نظریه آنان تأثیرگذار باشد و یا بهتر است گفته شود که تأثیرگذار خواهد بود.
یکی از متفکران و نظریه‌پردازانی که بر اساس مبانی دینی، به نظریه خاصی در علم دینی دست یافته، شهید آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر (ره) این است که در این زمینه فعالیت‌های درخوری داشته است.[5] گرچه وی به صراحت به طرح نظریه علم دینی نپرداخته است.
نمایش پی نوشت ها:
[1] ناصر مکارم شیرازی و دیگران؛ تفسیر نمونه، ج ۴ ص ۱۷۵؛ سید محمد تقی مدرسی؛ من هدی القران؛ ج ص ۲۳۱-۲۳۲؛ محمدحسین طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ۵ ص ۱۱۷-۱۱۸.
[2] مصاحبه آیت الله مصباح با دانشجویان دانشگاه اهواز، 9/1/1379
[3] عبدالله جوادی آملی؛ تفسیر تسنیم؛ ج ۱، بخش سوم، معرفت درون دینی و برون دینی.
[4] کارل مانهایم؛ ایدئولوژی و اتوپیا مقدمه ای بر جامعه شناسی شناخت؛ ص ۴۵-۵۶.
[5] شهید صدر در ۲۵ ذی القعده ۱۳۵۳ ق مصادف با ۱۹۳۴ م در خانواده ای از تبار روحانیت و تقوا در شهر کاظمین متولد شد. در سه سالگی پدرش سید حیدر صدر را از دست داد و تحت سرپرستی برادر بزرگ ترش سیداسماعیل صدر و دایی اش آیت الله آل یاسین قرار گرفت. پس از اتمام دروس سطح در دوازده سالگی به همراه برادرش به حوزه علمیه نجف مهاجرت کرد تا دوره عالی را در آنجا بگذراند. محضر آیت الله خویی و آیت الله آل یاسین تحصیل علم نمود و به دلیل پشتکار زایدالوصفش در هفده سالگی به درجه اجتهاد رسید. اسفار را نزد شیخ صدرا بادکوبه ای که استاد فلسفه بود، فراگرفت. در ۲۵ سالگی نیز تدریس در حوزه علمیه نجف را آغاز نمود. بر اثر مواضع انقلابی و مجاهدت‌های سیاسی و نیز فعالیت‌های چشمگیر علمی- اسلامی، چندین بار بازداشت و زندانی شد. مدتی نیز در منزل خود محصور و ممنوع الملاقات گشت. در ۱۹ جمادی الاول ۱۴۰۰ ق؛ یعنی ۱۶ فروردین ۱۳۵۹ ش به دستور صدام دستگیر و به بغداد برده شد و سرانجام در ۲۲ جمادی الاول ۱۴۰۰ ق به همراه خواهرش به شهادت رسید. آثار گرانبهایی از شهید صدر بر جای مانده است. بعضی از این آثار پس از شهادت او به چاپ رسیده و بعضی دیگر نیز مفقود شده است. از جمله: غایة الفکر فی علم الاصول، فلسفتنا، با ترجمه فارسی فلسفه ما، اقتصادنا، با ترجمه فارسی اقتصاد ما، ماذا تعرف عن الاقتصاد الاسلامی، انسان المعاصر و المشکله الاجتماعیه (به فارسی ترجمه شده است)، البنک الاربوی فی الاسلام، الاسس المنطقیه للاستقراء (به فارسی و انگلیسی ترجمه شده است)، بحوث فی شرح العروة الوثقی (در چهار بخش)، الفتاوی الواضحه (رساله عملیه که هم شامل احکام است و هم اصول عقاید)، منهاج الصالحین و التعلیقة علیه، دروس فی علم الاصول، مباحث الدلیل اللفظی، تعارض الادلة الشرعیه، بحث حول الولایه (به فارسی و انگلیسی ترجمه شده است)، بحث حول المهدی (با عنوان حماسه ای از نور به فارسی ترجمه شده است)، المرسل و الرسول و الرساله؛ احکام الحج، نظره عامه فی العبادات (به فارسی ترجمه شده است)، لمحه فقهیه تمهیدیه عن مشروع دستور الجمهوریة الإسلامیة فی إیران (به فارسی ترجمه شده است)، الصورة الکاملة للاقتصاد فی المجتمع الاسلامی، الخطوط التفصیلیة عن الاقتصاد المجتمع الاسلامی‌خلافة الانسان و شهادة الأنبیاء، منابع القدره فی الدولة الاسلامیة و البنک فی المجتمع الاسلامی(ر.ک: سید کاظم حسینی حایری؛ زندگی و افکار شهید صدر؛ ص ۵۶. محمدحسین جمشیدی؛ اندیشه سیاسی شهید رابع؛ ص ۴۳).
{{Fullname}} {{Creationdate}}
{{Body}}